θг-тыва чоннун чурттаар оран-савазы.

Сорулгазы:  θг-чурттаар оран-сава   дээрзин таныштырар. Θгнүӊ дериг-херекселдери,

                      тургузуу-биле  таныштырып, ужур- утказын тайылбырлаар. Малчыннарныӊ

                      амыдыралыныӊ ѳг-биле   сырый харылзаазын билиндирер.

Класс шагынын чорудуу.

1. Организастыг кезээ.
2. Кичээлдин темазы  сорулгазы- биле таныштырылга.

1. Тейи дежик                                              Мумбаадайны

Ишти курттуг (өг)мун кижи чушкуулаан (хараача, улуннар)

3. Беседа « θг –тыва чоннун чурттаар оран-савазы»

– Бис чуде келдивис ?

• ѳгде

- Ооӊ даштындан кѳѳрге хевири кандыгыл?

- Кымнын тѳрелдери  ѳгде чурттап турарыл?

-олар чугеѳгде чурттап турарыл база кандыг ажыл кылып турарларыл?

- ийе, ѳг Азий чурттуг кѳшкун чоннуӊ эн-не мерген  угаан-биле бодап тыпкан чурттаар оран-савазы. Θг –кѳшкун амыдыралга дыка тааарышкан. Ону кончуг дүрген эптеп тургузуп-даа болур, кончуг дурген адырып, бузуп-даа болур. Ыӊай-бээр кѳжер-дүжерде чиик, эптиг. Тыва чоннуӊ бурун шагдан бээр эдилеп чораан оран-савазы бѳгун-даа амыдыралдан унмээн. Малчыннар тос чүзүн малын малдап, одарладып, семиртир дээш, чылдыӊ үелеринде тайгаларже одар солуп, каш-даа ыӊай-бээр кѳжерлер.

-Кандыг мал малдап турар бис адап корүӊерем ?(аът, инек, ѳшкү, хой, сарлык, теве…)

• ѳрээлиӊер.

( ѳѳреникчилерниӊ харыылары)

- азырал малдарны уш кезекке чарып турар бис. Ол дээрге

Шээр мал – ѳшкү, хой

Бода мал – инек, сарлык, иви, теве

Чылгы мал –аъттар

• ѳреникчилерниӊ малдар дугайында шулуктери)

Бызаа (Е. Танова)

Бызаа, бызаа, адыӊ кымыл?

Бызаа, бызаа аваӊ кымыл?

Мөө-ле, мөө дээр чиктииӊни але?

 Чап-чаа төрээн хураганнар

Шала менээ, үзеӊ, тендиӊ,

Алгырар-даа харык чок дег,

Арай боорда: баа! -деп шөер.

Аът (А Барто)

Аъдымга мээӊ ынаам денди

Ак хар дүгүн дырап бээр мен.

Аъдымны мен мунуп алгаш,

Аалдар кезип чоруптар мен.

Θгнун тургузуу-биле таныштырылга.

Хана, ынаа, хараача, багана. Θгнун шывыглары ѳгнун хевиринге таарыштыр быжып даараттынган турар.Ол дээрге ѳреге, дээвиир, хаяпча.

Θг изигде сериин.Оон ханаларында шывыгны база ѳгге таарыштыр кылган болур.

Θгнун эдилелдери-биле база оларнын туружу –биле таныштырылга.

• – хеп сынын, унелиг херек чүүлдерин сугар. Ол ѳгнуӊ дѳрге эӊ-не хундүткелдиг черинге турар. Θгнүн эр ээзи база дѳрге олурар.

• - аяк-шынаан шыгжаар эди. Ол ѳгнуӊ он талазынга орун адаа чарыынга турар. Θгнүӊ херээжен  ээзи ол талазынга олурар.

• - ѳгнүн ээлеринин удуур чери. Ыяштан чазаан орун турар. Кавай- чаш уругну чыттырар, удудар, чайгаар азып алыр орун.

• -от салып, аъш-чем кылыр чери. Θгде эӊ-не хүндүткелдиг чер. Ол ѳгге чылыгны, чырыкты эккеп турар. Отче үен-даян бок киир октап, дүкпүруп болбас.

Шулук : « θглеривис»

Ааткыышта чаштыӊ уну

Аткан даӊче чаӊгыланыр,

Ада-ие ѳргээзиниӊ

Ак-көк ыжы дээрде шѳйлүр.

Θпей чаштан ѳзуп келген

• ѳглеривис.

Ававыстыӊ сүттүг шайын

Аартап ижип доруккан бис.

Амыдырал кокпазынче

Аалдан үнүп, базыпкан бис.

Θлчей кежик ѳргүп берген

• ѳглеривис.

Θг ыяжын кижи-ле бурузу чазап ап шыдавас. Ону чазаар тускай шевер кижилер турар.θгнуӊ кидис шывыын быжып, даараары база амыр эвес. Ону база шевер кижилер даараар. Тыва чоннуӊ аразында ус-шевер кижилер хой. Шевер кижилер дугайында үлегер домактарны номчуй кааптаалыӊар.

Уран кыс ѳэе чараш                                                   Эки аданын оглу сергек,

Ус дарганныӊ эди чарашэки иенин кызы шевер.

Адалыг оол томаанныг.Шевер кижи мактадыр

Иелиг кыс шевер.Чевен кижи бактадыр.

•  
• ѳгун кичээливисти каяа эртирдивис? ( школанын –өг-музейинге)

- ѳг дугайында чуну билип алдыӊар?

Ачылыг бай оран чуртун

Арат кижи ээлеп чорзун!

Чыраа, саяк мунуп чорзун!

Чычыы торгу кедип чорзун!

Аяк шайын кудуп сунар

Ава Тывам, курай-курай!