Литературлуг номчулга кичээли

Темазы: Т. Кызыл-оол « Багай чанчыл»

Сорулгазы:

Өөредиглиг

1)Т. Кызыл-оолдун « Багай чанчыл» деп тоолу-биле номчуп таныжар.

2) Шын, медерелдиг , аянныг номчулганы чедип алыр.

3) К.Д.Ушинскийнин « Ийи анайжыгаш» деп тоолу-биле, Т. Кызыл-оолдун « Багай чанчыл» деп тоолунун   домей болгаш ангы чуулдерин тодарадып билирин чедип алыр.

Сайзырадылгалыг

1. Уругларныӊ  харылзаалыг чугаазын сайзырадыры.
2. Улус мурнунга боттарынын бодалын  шынзыдып база тода долу харыы-биле илередип билирин сайзырадыр

Кижизидиглиг

1. Уругларны багай аажы-чаӊ  чараш эвес деп шынзыдар база улегер домактарныӊ дузазы-биле  тыва улустуӊ чагыг- сумезин  өөредир.
2. Мал маган азыраары дээрге тыва  чонувустуӊ кол кылып чоруур ажылы деп билиндирер.

 Хереглээр материалдары:  темалыг  презентация, тоол сөстери 

Кичээлдин чорудуу

I.Организастыг кезээ

- Богун кичээливисте аалчылар келген-дир уруглар. Оларнын-биле туруп мендилежиилинер. Шупту  шын олуруптар.

Чугаа сайзырадылгазынын уези.

2. Матпаадыр.
3.  
4.  
5.  
6.  
7.  
8.  

Арбайхоор, арбайхоор! Дээр.

II.Катаптаашкын.

- Эрткен кичээлдерде чуну номчуп турган ийик бис? ( тоолдар)

- Кандыг тоолдар?  ( авторлуг).

-Тоолдар чечен-чугаадан чузур чузу-биле ылгалып турарыл?

- Тоол оранындан Маадырлар аалдап келген-дир.Кым деп авторнун  чуу деп тоолундан келгенин  тып корунерем?. (Презентация)

-Тулуш Кызыл-оолдун « Бодаган» деп тоолун кыска утказын чугаалаптаалынар. (2 оореникчи).

Рефлексия

« Бодун боду билинмес, морзук калчанын билинмес»

« Мелегей кижинин каткызы хөй»

III.а) Чаа  теманы илередири.

- Ам богун база  Тулуш Кызыл-оол чогаалчынын база бир тоолун-биле таныжар бис. А тоолдун кол маадырында чуу барын шулукту дыннааш билип алыр бис.

(Б. Шенне шулук «Анайларым» Ч. Кара-Кускении).

б) Кичээлдин сорулгазын шын тып салыры.

- Ам бо кичээлде чуну кылыр-дыр бис?

 -Анайлар дугайында тоол номчуур.

-Тоолдун адын номчааш, тоол чунун дугайында-дыр боданып корунерем. Кандыг аажы-чан дугайында чугаалажыр-дыр бис?

- Эки номчуп билир кижи канчаар номчуур  ужурлугул?

- Шын, аянныг, медерелдиг  номчуур . Номчаан чуулунун утказын билип алыр.

( Презентацияга көргузер)

Физминутка.

                                                     Черде курту соястаан

Сугда балыы эштээн

Дээрде кужу ушкан

Дендии байлак Тывам

IV.Кол кезээ:

А) Словарь ажылы:  Дазыр, чөлдур, кыргыла берди, овуузунналып мегеленир

-деп сөстерниӊ утказын  канчаар билип тур силер? ( уруглар тайылбырлаар)

( презентациядан номчудар)

б)  Номчулга.

                   1. улегерлиг номчулга

                   2)Шилилгелиг номчулга.

-  Шумаш- кулактын шош-содааже эжин канчаар эжин кыйгырып турар одуругларын тып номчуптар.

- Шумаш- Кулактын баажыланып алгырып турар одуругларны тып номчуур.

- Эштериниӊ Шумаш-Кулакты чагып турар одуругларын тып.

                   3) Айтырыгларга харыы.

- Тоолдуӊ кол маадыры анай Шумаш-Кулактын багай талаларын чугаалап корунерем.

(Кончуургак,туразы улуг,мегечи,овуузуннуг,корттук,кужун дөгээр,кажар)

- Ам силернин парталарынар кырында орус автор К. Д Ушинскийнин «Ийи анай» деп бичии тоолун очулдуруп салган. Кончуг дурген сымыранып номчуптунар.

Ийи анай ( Константин Дмитриевич Ушинский)

             Суг кежилдир салдынган чудук  ортузунга  ийи анай таваржып келген.  Кайызы-даа орук чайлап бээр хөӊнү чок болган. Бирээзи: - Орукту меӊээ чайлап бэр -  дээн.

-Чүге мен чайлаар ужурлуг кижи ме. Көвүрүг кырынче мен бир дугаар үнүп келген мен. Чайлап бербес мен  –деп бирээзи харыылаан.

- А мен сеӊээ бодаарга улуг кижи-дир мен,  ам-даа өспээн чаш чүвелерге орук черле чайлап бербес мен –деп бирээзи база удурланган.

- Олар кайызы-даа боданмайн, көвүрүгнүӊ ортузунга бичии  мыйыстарын бот-боттарынче  дөгешкен соонда  чиккиледир үскүлежип эгелээннер.  Ийи анай  кайызы-даа  чудук кырындан тайып баткаш, сугже «мойт»-ла  дээннер.

А) сымыранып номчуур.

б) кол утказын чугаалаптар. (1 оореникчи) ыыткыр.

К.Д Ушинский                                 домейи                               Т Кызыл-оол

«Ийи анай»                                                                                  «Багай чанчыл»

Ускулежип турар анайлар ,бот-боттарынга  орук чайлап бербээн,кээп дужер,анайлар улуургак,туразы улуг,чайгы уеде бооп турар.

                                               Ылгалы

Авторлары ангы, суг                  анайлар

Кырынче кээп дужер.                онгар черже кээп дужер.

V.. Рефлексия. Туӊнел. Онаалга

- Бо тоолда анайларга кандыг  суме кадар силер? А ол анайларга кижилер дөмейлежир болза кандыг деп бодаар силер?.

 Парталарыӊар кырында өӊнуг саазын-биле чуректерден кескеш, чагыгдан бижиптер.  (самбырада чагаа хавынче суггар)

( 1-2 чагыгны номчуур)

-Бо чогаалчыларнын бо ийи тоолдарында  анайлар ындыг-ла дыр. Олар дээрге бистиӊ азырал дириг амыттаннарывыс болгай. Оларныӊ дугайында шулукту  Хорагай чугаалап бээр.